Het verschil tussen een kever en een tor, en een beestje: Doctor Spiritus neemt je mee naar ‘Grijsch gebied’

© Monsters slapen nooit.

Welkom bij 'Grijsch gebied' met Doctor Spiritus. Ik ben Doctor Spiritus en vandaag neem ik jullie mee naar het grijsche gebiedje dat tussen taal en insect in ligt.

Laatste wijziging: 20-11-2019.

Torren vs. kevers

De ene groep insecten heet kevers, zoals dit het geval is bij meikevers en mestkevers. De andere groep gaat door het leven als torren, zoals watertorren of boktorren. Je zou dan denken dat er aardig wat verschil tussen kevers en torren moet bestaan. Of dat er op zijn minst specifieke eigenschappen gelden om ze van elkaar te kunnen onderscheiden.

Maar... niets is minder waar. Sterker nog: er is zowaar geen enkel verschil. ‘Kever’ en ‘tor’ zijn benamingen voor precies dezelfde insectensoort – kevers – die uitsluitend door historische taalinvloeden van elkaar afwijken.

Arbitraire titels

De toevoegingen ‘-tor’ of ‘-kever’ zijn wat dat betreft net zo arbitrair als de typeringen lieveheersbeestje, vliegend hert of glimworm. Het gaat hier puur om kever-titels met een veelal onduidelijke etymologische ontstaansgeschiedenis (*).

De achtervoegsels zelf (‘-tor’, ‘-kever’, ‘-beestje’) hebben eigenlijk geen weerslag op karakteristieke verschillen. Alleen in het geval van ‘-hert’ en ‘-worm’ blijkt dat de naamgeving duidelijk gebaseerd is op een letterlijke, fysieke eigenschap.

Verder is het mogelijk dat sommige kevers '-tor' genoemd werden (en dus nog steeds worden) vanwege het geluid dat ze maken wanneer ze door de lucht vliegen. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal noemt als oudste betekenis van het woord 'tor' in ieder geval: “Mogelijk van klanknabootsenden oorsprong met de betekenis van 'iets dat snort'.” (**)

Interessant daarbij is de mogelijke maar onzekere verbintenis met het Oudhollandse woord ‘tortwevel’ (drektor, mestkever; in letterlijke zin: "tor(t)kever"). ‘Tort’ of 'tor(re)' in de betekenis van ‘drek’, ‘wevel’ als in ‘wivel’ (kever, korenmade, glimwurm).

"[Dit] behoeft niet te bevreemden bij de wetenschap dat ... 'tor' in elk geval wel met ‘drek’ in verband zal staan, en [daardoor] niettemin eene algemeene benaming is geworden voor kevers van den meest verscheiden aard."

Om tot deze conclusies te komen, kon ik mij overigens slechts baseren op enkele soms erg inaccurate en vooral schaarse bronnen:

“Een tor is een kever en een kever is een tor.” en “Tor is korter.”
(Bron: Goeievraag.nl.)

(*) “Hoewel de algemene benamingen ‘kevers’ en ‘torren’ door elkaar kunnen worden gebruikt, is dat voor individuele soorten niet het geval. Zo spreken we van meeltor en zandloopkever, en niet van meelkever en zandlooptor. Evenzo zeggen we boktor (maar in het Duits ‘Bockkäfer’) en meikever, spinnende watertor en penseelkever. De benamingen zijn vaak historisch zo gegroeid.”
(Bron: Natuurinformatie.nl.)

“Een tor is een soort kever, maar een kever hoeft niet perse een tor te zijn.”
(Bron: Forum.fok.nl.)

Over de herkomst van de oorspronkelijke naam ‘kever’ bestaat onduidelijkheid.”
(Bron: Wikipedia.nl.)

(**) “Tor: mogelijk van klanknabootsenden oorsprong met de betekenis van ‘iets dat snort’. Verwant met Oudduitse werkwoorden zoals ‘turren’ (wat ‘surrend fliegen’, gonzend vliegend betekent), ‘zurren’ (zoals ‘der scharrender Ton’, het snorrende geluid genoemd wordt dat het vogeltje de ‘Misteldrossel’ bij het aanvliegen maakt) en ‘gurren’ (zoals in het ‘gurren von Turteltauben’; het gekoer van tortelduiven). Maar ook met de Oudduitse zelfstandige naamwoorden ‘Zurre’ (wat ‘alles was schnurrt’, alles dat bromt betekent; waaronder een boze vrouw), ‘Turre’ (oude, onhandelbare vrouw) en het Oudwestfriese ‘Tûrflaige’ (wat ‘brummfliege’, bromvlieg betekent). Een verbintenis met het Oudhollandse woord ‘tortwevel’ (drektor, mestkever; in letterlijke zin: "tor(t)kever") is onzeker, maar ligt misschien nog het meest voor de hand: ‘tort’ of 'tor(re)' in de betekenis van ‘drek’, ‘wevel’ als in ‘wivel’ (kever, korenmade, glimwurm).”
(Getipt door Tjeerdfrans Kok.) (Bron: Ivdnt.org.)

Waarvan akte.